maske za ples , daske za ljes

- 18:57 - jebi mi sve po spisku (10) - ">troši boju u printeru ku ga imaš - #

VAMPIRI

Mitovi o najrazličitijim krvopijama provlače se kroz čitavu ljudsku istoriju, a vampirski oblik, preteču savremenog vampira dobijaju u balkanskoj mitologiji. Ono čime je srpski jezik počastio svetsku jezičku baštinu upravo je reč vampir. U razvoju vampirskog mita uočavamo tri istorijske faze. Najpre je to bilo ubogo, bezumno stvorenje koje pije krv kome/čemu stigne. Pod uticajem priča o istorijskim vampirima (Vlad Tepeš i Erzsebet Bathory) kao i pionirskom literarnom artikulacijom Byrona, Polidorija i Stockera dobijamo elegantnog nemrtvog aristokratu i to je trenutno njegova najrasprostranjenija forma. Krajem šezdesetih godina prošlog veka vampir silazi među plebs i postaje jedan od nas.

Jedan ovakav mit veoma je zahvalan za pohranjivanje svih odbačenih i prokaženih elemenata društva, nešto poput tamne strane kolektivne (ne)svesti. I ne samo zbog toga, on poseduje velike potencijale za različita queer tumačenja. Najpre pada u oči zanimljiva istorijska podudarnost razvoja vampirskog i homoseksualnog identiteta. U prvo vreme su to bili bezimeni i nedefinisani identiteti, da bi negde krajem osamnaestog i početkom devetnaestog veka dobili vrlo jasne obrise. U to vreme vampir postaje ličnost, a homoseksualac konačno biva odvojen od dotadašnjeg sveobuhvatnog pojma sodomita i prepoznat od strane društva (Foucault). Svoje podudarne živote oni nastavljaju kroz ostatak devetnaestog veka i prvu polovinu dvadesetog kao ultimativni izgnanici od društva zbog svoje prirode. Krajem šezdesetih dolazi do liberalizacije shvatanja homoseksualnog identiteta, a vampiri bar u masovnoj kulturi nisu više isključivo samo bad guys.Vrlo je indikativno i da je prva priznata (moderna) gej priča zapravo priča o vampirima. Radi se o priči ''Manor'' Karla Heinricha Ulrichsa objavljenoj 1885. godine u Leipzigu. ''Manor'' je smešten na Farska ostrva i govori o ljubavi mladog Hara i starijeg ribara Manora. Manor gine na moru, ali se vraća kao vampir i sisa svom mladom ljubavniku krv. Kako već biva, lokalni živalj hvata vampira i ubija ga probijanjem srca kolcem. Mladi Har umire posle izvesnog vremena i poslednja želja mu je da ga sahrane pored Manorovog tela. Sva ostala dela koja su ustanovila popularni mit o vampiru takode imaju veoma snažan homoerotski naboj: Polidorijev ''Vampyr'', Le Fanuova ''Carmilla''

Veoma vidljiva veza između ta dva identiteta (ne bez razloga tek od nedavno) može se čitati kroz razne nivoe. Vampir je najpre otelotvorenje alegorije o perverznoj i neprirodnoj strasti. Manifestacija takve strasti je uglavnom oralna, jer vampir grize i pije krv da bi zadovoljio svoju želju. I ne samo da bi zadovoljio želju, nego da bi nastavio svoju egzistenciju stalne želje/zadovoljenja/obnovljene želje. Centralni motiv vampirskog mita je krv, telesni fluid koji ne nosi denotacije vrste, rase i pola i na taj način se prevazilazi ustaljena društvena podela koja na istovetan način utice i na gej identitet. Postoji i zanimljiva paralela o potrebi za obostranom penetracijom. Vampir zavodi svoju žrtvu, pravi otvor umesto da koristi postojece telesne otvore i neretko se posle nudi samoj žrtvi. Polne razlike i rodne uloge nemaju nikakav znacaj za vampire. Možemo ga jezikom psihoanalize nazvati polimorfno perverznim i on na taj način podriva tradicionalnu organizaciju muških i ženskih uloga. Vampirizam često predstavlja brutalnu parodiju prokreativne seksualnosti. Vampir bira svoje žrtve, a odabrani postaju njegova deca pijući njegovu nečistu krv. Celokupno izmeštanje seksa u krvavo nasilje od vampira stvara literarni model sposoban da izrazi neprihvatljivo i neizrecivo.
Ugriz kao ključni akt vampirskog zadovoljenja strasti upućuje na oralna zadovoljstva homoseksualnog seksa (felacio, kunilingus, rimming). Akt vampirizma se kao i seksualni akt odvija u senci i privatnosti s tim što imamo i element voajerizma, i vampirovog i čitaočevog. Zanimljivo je kako taj akt Ann Rice u ''Interview with a Vampire'' izvlači u domen javnog i od njega pravi spektakl u sceni teatra vampira. Pored voajerizma vidljiva je i velika doza egzibicionizma (da li vas širenje vampirovog fraka podseća na flashera iz parka?). Ono što vampirizam povezuje sa homoseksualnošću je apsolutni imperativ privatnosti. Vampirizam je nešto što nije samo privatno nego je i tajno. Većina literarnih dela se sastoji u laganoj igri otkrivanja identiteta i kasnije u uništavanju/prokazivanju njegovog nosioca. Draž vampirske literature je u uncany osećaju da nešto nije u redu, u sitnim znakovima koji gradacijski kroz suspense vode do otkrića (coming out-a). Gej čitaoci nalaze nesumnjivo zadovoljstvo u postavkama gde postoji jedan paralelni svet gde postoje tajni kodovi prepoznavanja i gde prepoznavanje od strane ostatka sveta često dovodi do uništenja. Vampiri u brojnim delima žive sa jednim partnerom, ali sve vreme traže svežu krv što lici na tipični gej promiskuitet u vezi. Osamdesetih godina prošlog veka je povezivanje homoseksualnosti i vampirizma doseglo svoj morbidni vrhunac za vreme AIDS homofobicne histerije. I jedno i drugo su zastrašujuće diskriminirajuće bolesti koje se prenose krvlju i seksualnim kontaktom.
Motiv Vampira u evropskoj knji[evnosti i knji[evnosti balkanskih Slovena

Za razliku od grotesknih, poluljudskih anti8kih demona ili kanibalskih stvorenja hriY6anskog pakla ili iskuYeni8kih vizija, vampiri su, kao i rumunski Drakula, bi6a ljudskoga lika i porekla. Kao no6ni zastupnici smrti i antisveta oni ugro[avaju i uniYtavaju [ivot. Mada je demon koji ustaje iz groba da bi sisao krv postojao je i u anti8koj knji[evnosti, tek je, pod uticajem brojnih sudsko-medicinskih zapisnika iz ju[ne Ugarske, putopisa Fortisa iz Dalmacije, omet de Fosea iz Bosne, u8enih spisa poput dom Kalmeovih "Dissertationis", u u8enoj Evropi XVIII veka imenom vampira i njegovim svojstvima on vezan za balkansko slovenski prostor. Iako potekao iz naYeg folklora, vampir se kao knji[evni lik najpre pojavljuju u evropskim knji[evnostima u okviru sadisti8ke demonologije predromantizma i romantizma, a tek neYto kasnije u bugarskoj, srpskoj, hrvatskoj knji[evnosti romantizma i realizma. Jedan knji[evni istori8ar tim povodom piYe "morali smo se okrenuti Evropi da bi smo u punoj meri shvatili mogu6nosti koje nam je nudila vlastita baYtina".

Tuma8enja vampirskih pojava su uslovljena razumevanjem njihove destruktivne potrebe i njihovog dvostrukog [ivota. U doba raY8lanjavaju6eg pogleda na svet tragalo se za onim delom vampirskog, nekada ljudskog bi6a, koji vampira nagoni na razaranje i ispijanje krvi. U kvaziracionalisti8kim spisima osamnaestog veka kao izvoriYte vampirskih mo6i su spominjani telo, duYa ili duh (corpus, anima, spiritus). U doba analiti8ke psihologije pretpostavke o poreklu patoloYke motivacije simboli8ki shva6enog vampirizma usmerene su ka nesvesnom i podsvesnom. Prevladavanje sinteze nad na8elom raY8lanjavanja ogleda se u razumevanju vampira kao demonskog otelovljenja jedne od razornih sila koje razdiru raspolu6enog 8oveka. Luj Vaks vampira posmatra u svetlosti dvojstva [rtve i 8udoviYta u jednom bi6u. U socijalno-funkcionalnoj analizi folklornih verovanja u vampire ove demone predstavljaju kao devijantne, od strane kolektiva odba8ene li8nosti. Sa stanoviYta univerzalnog pesimizma vampiri predstavljaju jedan od tipova sveprisutnog zla.

Mogu6nosti piY8evog uobli8avanja svojstava vampira kroz odnos aktera, kao i aktera i naratora u knji[evnom tekstu, nalaze se u velikom rasponu od jednostavnog preuzimanja narodnih verovanja u ovo demonoloYko bi6e do njihovog delimi8nog koriY6enja uz psiholoYki, socioloYki, knji[evno preobra[ena i bogato naslojena zna8enja. Mera u kojoj se u knji[evnom delu poYtuju odlike demona iz folklora odre@uje meru impliciranih ideja koje taj demon i okviru tradicije nosi. Odstupanje od tradicije omogu6ava razvijanje novih ideja koje nisu imanentne folklornom izvoru. Neka svojstva demona se preuzimaju u svakom slu8aju, ali se njegov lik i menja zavisno od intencija autora koji je preuzeo vampirski motiv. Zavisno od odnosa prema vampiru iz verovanja balkanskih Slovena u8eni pisci Evrope uklju8uju u svoje tekstove elemente njima nepoznate, 8ak i egzoti8ne narodne tradicije, proYiruju6i demonoloYki panteon novim bi6em. Na razme@i XVIII i XIX veka svojstva vampira odgovarala su odre@enim potrebama duha gotsko-romanti8arske knji[evnosti, kao knji[evnosti kojom dominiraju straYno i grozno.

Zapadnoevropski pisci poznaju manje elemenata folklornog praznoverja, ali iako im ono nije blisko, ne [ivi u njima, pa ih prema tome ni ne sputava, oni te elemente potpunije slede. Ukoliko vampirski motiv upotrebljavaju na kliYetiziran na8in, njegove mogu6nosti su relativno ograni8ene. Tako se opYtepoznata zaYtita od demona belim lukom sre6e u Darelovom "Baltazaru", a mo6i crkvenih lica koje uniYtavaju vampira u Gotjeovoj pri8i "Zaljubljena pokojnica" ili Merimeovom "Konstantinu Jakubovi8u". Kao primer odstupanja od folklora mo[e se navesti Merimeova balada "Kara Ali" u kojoj povampireni tur8in ostavi Kuran sa magijskim mo6ima 8oveku koji ga je ubio, posle 8ega mu ispija svu krv. Nasuprot kliYeu ili potpunom odstupanju od verovanja balkanskih naroda, doma6i pisac mo[e da u svoj tekst uklju8i manje poznate, poetski plodotvorne delove tradicije, kao bugarski pisac Jordan Radi8kov u pri8i "Cigansko petle" ("Baruten bukvar") u kojoj vampira zaustavljaju daju6i mu da izbroji rupe na jednom situ.

Pisci kojima su narodna verovanja deo li8ne i kolektivne kulture ve6i su zarobljenici vampirske tradicije samo u pri8ama bliskim narodnim umotvorinama, Yto je karakteristi8no posebno za period osvajanja tema. U doma6im knji[evnostima vampirski motiv ostaje tematski izazov i u periodima kada on u stranim knji[evnostima viYe nije u modi. Posebno su zanimljivi primeri slobodnijeg razvoja vampiristi8kih motiva, kao u pri8ama "Vodolej" Radi8kova, "Hazarskom re8niku" Pavi6a, Peki6evom romanu "Kako upokojiti vampira".

Utisak sveukupnosti narodnog [ivota u knji[evim delima se motivom vampirizma nije nu[no uslovljen isrpnoY6u prikazanih verovanja i obi8aja o vampirima. Duh izvornog folklora se u pisanoj knji[evnosti mo[e posti6i i preplitanjem verovanja u vampire sa drugim verovanjima i obi8ajima, koji se npr. odnose na pobratimstvo, kult predaka, postupke zaYtite dece od demonskih sila. Razlika u tretmanu motiva vampirizma proizilazi iz potpunog ili nepotpunog preuzimanja narodne tradicije. Doma6i pisci uklju8uju motiv vampirizma i prilikom pripovedanja o smrti, kao npr.Crnjanski koji opisuje kako mrtvoj majci arnojevi6a neko metalnim iglama ho6e da probode srce. U delima stranih pisaca, nema te svepro[imaju6e podloge, pa se lokalni duh pojavljuje ili kao egzoti8na atmosfera, kao u delu grofice Rozenberg, Nodjea,ili kao prikrivaju6i element neautenti8nosti mistifikovanog folklora. U mistifikacijama folklora balkanskih Slovena prisustvo vampira je 8ak i potvr@ivalo navodnu autenti8nost dela. Oslanjaju6i se na putopise i nau8ne spise o okultnim pojavama Merime u "Guslama" piYe analiti8ko "etnografsku" beleYku "O vampirizmu" i pet tipoloYki veoma raznovrsnih balada. Levaser tako@e mistifikuje praznoverje o vampirima u plagijatu "Dalmacija stara i savremena". Me@utim, postoje i dela poput Fevalovog romana "Vampir-grad", koja ne pripadaju rodu mistifikacija, a u kojima se prostor Balkana prikazuje kao carstvo vampira. Tako vampir Geci poYto ispije krv nekoj grofici pevuYi pripev na srpskom jeziku, kojim se vampiri obi8no slu[e. Geografski lociraju6i deo radnje u Dalmaciji, a vampirski grad Selenu u okolini Beograda, pisac imaginativno predstavlja misti8nu atmosferu onostranog sveta. Mitsko uobli8avanje smrtnicima nevidljivog kru[nog prostora sa galerijama od poluprovidnog kamena koji ne ostavlja senke, u opustoYenom polju, sa bledom i hladnom polusvetlosti usred okolne tame zasniva se na imaterijalizaciji urbanog prostora.

Poseduju6i raznovrsne mogu6nosti preobra[avanja vampirskog motiva, umetnici ih predstavljaju kao fantasti8ke, ali i kao alegorizovane likove bi6a opsednutih porivom za uniYtavanjem drugih. Na8in prikazivanja vampirskih likova u pisanoj knji[evnosti uslovljen je piY8evim namerama i postupcima uveravanja ili pokolebavanja u realnost njihovog postojanja. Uobli8enje demonskog bi6a potvr@uje ili osporava racionalno iskustvo, skrivaju6i ili razotkrivaju6i potrebu da se demonsko stanje prika[e kao mogu6e.

Odnos [rtve kao [ivog bi6a, i nasilnika kao o[ivljenog mrtvaca, pokazuje se u svetlosti opsednutosti vladanjem i mo6i. Zbog toga se vampirizam razvija u knji[evnim delima kao unutraYnji sukob greha i savesti, kao dvosmisleni slu8aj kobne vezanosti brata i sestre ili pobratima, kao nerazdvojna vezanost ljubavnika, ili kao bolestan odnos pot8injenog i nadre@enog bi6a.

Razorni makabri8ni erotizam kroz psiholoYko gra@enje fantasti8nog motiva vampira oslanja se na neumerene porive u odnosu ljubavnika 8ija [elja nadvladava kob smrti. U folkloru vampirizam nije izra[en kroz dominantno erotski odnos (osim uslovno, u pri8ama o prevari la[nog vampira koji zastraYivanjem seljana dolazi do nedozvoljene ljubavi). Tek je pisana knji[evnost upustivYi se u razvijanje psihologije kobne ljubavi mogla do6i i do erotskog prezna8enja vampira. Erotska strast je obostrana ukoliko ljubavnik [eli vampirsko bi6e, ili jednostrana ukoliko ljubavnik ili ljubavnica protivno svojoj volji bivaju [rtve vampira. U oba slu8aja strast prekora8uje granicu smrti da bi se neuta[ena vratila objektu svoje opsednutosti.

U Geteovoj "Korintskoj nevesti", zasnovanoj i na Fortisu, hriY6anska devojka, zavetom zaru8ena za paganina, izlazi iz groba da siYe krv dragom, ali potom poru8uje da mora da ide i drugima - jer mladi uvek podle[u njenom besnilu. Geteova balada je joY u svom vremenu ispra6ena brojnim pohvalama i osudama. Mnogi prevodi raYirili su njenu slavu Yirom Evrope. Ona je inspirisala Gotjeovu pesmu "uta mrlja", i novelu "Zaljubljena pokojnica". Mrtvu kurtizanu Klarimondu poljubi mladi sveYtenik, a ona tada [eli da voljenom isisa krv iz srca a potom pre@e na druge mladi6e. Opat opasnu pokojnicu posipa svetom vodicom i ona se pretvara u pepeo i kosti. ena vampir javlja se i u pri8i iz 8etvrte knjige Hofmanove Serapionove bra6e, kao i kod eridana le Fanijea. U pri8i "Berenis" Edgara Alana Poa prelepa devojka koju junak voli se razboli i umre. U trenutku kada on 8ita u biblioteku ulazi prebledeo zastravljen sluga koji pri8a o oskrnavljenom grobu i joY [ivom srcu. Sluga mu skre6e pa[nju gospodaru da mu je ode6a blatnjava i krvava, a iz kutije ispadaju zubi kojima je junak bio opsednut joY dok je Berenis bila [iva. U Poovoj pri8i atmosfera jezovitog doga@aja do krajnosti se poja8ava neobjaYnjivom posetom grobu i samo nazna8enom opsednutoY6u [ene-vampira i njenog dragog. Junak Turgenjeva u poovskoj pri8i "Aveti" u svojim no6nim letovima sa bledom i nestvarnom devojkom kroz prostor i vreme ose6a slabost kao da mu ona pije krv. Miris krvi na njenim usnama budi njegove sumnje da je ona vampir, ali ona nestaje kao privi@enje. Edvin Klep je Kitsove stihove o [rtvama "La Belle dame sans mercy" pro8itao u kontekstu vampirizma lepe dame.

Bodlerova predstava o [eni vampiru u pesmi "Preobra[aji vampira" se ve6 potpuno udaljila od balkansko slovenskog demona. Pesnik prikazuje nezasitost ljubavnice i njenu samo prividnu lepotu i strast kroz pretvaranje pohotne [ene u sme[uranu, gadnu meYinu i kostur.

U Merimeovoj baladi "Vampir", koju je slavni mistifikator navodno zabele[io kao fragment, leY Mle8anina porasle brade i noktiju, koji ne prestaje da krvari, a od koga be[e gavrani zove prevarenu devojku Mariju da poljubi njegove blede i krvave usne. Pisac neuta[enu [elju vampirizovanog zavodnika predstavlja pore@enjem njegovog osmeha sa osmehom usnulog 8oveka koga mu8i grozna ljubav.

MuYki vampir je u romantizmu poprimio odlike amoralnog i pustog 8oveka koji je prezreo svet i ljude. Pri8a "Vampir", koju je doktor Polidori nastavio po Bajronovom po8etku i objavio pod njegovim imenom, govori o lordu Ratvenu, ciniku koji je poginuo u Gr8koj, zaveo sestru prijatelja i udavio je prve bra8ne no6i. Siprijen Berarova francuska prerada Lorda Ratvena, koju je potpisao Nodje, postala je veliki pozoriYni hit i uzor za stvaranje novih dela Skriba i Melvila, Brazjea, Gabriela i Armana, Aleksandra Dime. Na Bajronovog aura ba8ena je kletva da njegova leYina ustane iz groba i pije krv svog plemena. U Maturinovom Melmotu lutalici ukrYtaju se likovi lutaju6eg Jevrejina i bajronovskog vampira.

Pri kraju XIX veka vampiri su, iako manje prisutni u knji[evnosti, zadobili osobine dendija. Delo Abrahama Stokera "Drakula" (1897.god) prihva6eno je kao plodotvoran model za trivijalnu knji[evnost i filmska scenarija. Glavni junak, rumunski grof, istovremeno predstavlja i individualizovanog egzoti8nog junaka i tip junaka koji je mogu6e oponaYati. U Stokerovom romanu se kroz poteru demona razvija sukob puritanskog moralizma i opasnog erotizma grofa koji na kraju biva pora[en.

Demonizovanjem [elje i njenim povezivanjem sa nekim elementom vampirskog motiva i neumrli srodnici ili ljubavnici mogu biti prikazani u stanju obuzetosti vampirskom straY6u. Pri tome nema o[ivljavanja mrtvog tela, kao glavnog elementa vampirizma. Pokolebavanje vere u mogu6nost nemogu6eg prati prevo@enje fantasti8no 8udesnog u neobi8no, neobjaYnjivog u ono Yto se mo[e objasniti snom, privi@enjem, umorom, uzbu@enjem, vizijama posle uzimanja opojnih sredstava, zabludom izazvanom prestankom stanja prividne smrti. Ni akteri, ni [rtve, ni 8itaoci nemaju potvrdu za to da je razorni ljubavnik, ro@ak ili demon bio mrtav, ali je izvesno da se oni ponaYaju poput vampira. itava radnja sa vampirima se premeYta u svet izvan stvarnosti. Tako, npr. u romanu o vampirskoj otmici devojke Kornelije, Feval na kraju dela celu radnju razotkriva kao san En Redklif, slavne autorke gotskih romana. Majstor izmenjivanja 8udesnog i neobi8nog u jezovitom, Edgar Alan Po u "Padu ku6e AYer" pojavu sahranjene [ene koja dolazi u belim krvavim haljinama iz podruma i ruYi se na telo brata kao na leYinu, Yto prati i ruYenje zamka, objaYnjava katalepti8kim stanjem sestre iz koga se ona probudila.

U knji[evnim delima u kojima ne postoji oYtra odeljenost fantastike i klju8a kojim se ona racionalno objaYnjava postoji izra[enije poigravanje izme@u stvarnog i nestvarnog. Likovi kao [rtve ili svedoci destruktivnog ponaYanja demonizovanih ljubavnika mogu u njima naslutiti neka svojstva vampira. U Merimeovoj dramskoj mistifikaciji "Lepa Sofija" vampirski motiv je pripremljen predose6anjem tek udate devojke da 6e uskoro umreti. Ona poziva u pomo6 kada je beg, kao olovni leY na grudima - guYi, grize za vrat i pije joj krv. Ljubavnik obuzet razornim ose6ajem erotizma mo[e sebe do[iveti kao vampira. Mlada devojka Lea Barbe d'Orvijia ("Lea") pred smrt grli Re[inalda koji misli na vampirovo zabadanje zuba u grlo i sisanje plena, dok njena majka na usnama nezasitog ljubavnika vidi krv. Vampirski motiv se u drugim delima Barbe d'Orvijia pokazuje kroz psiholoYki preobra[enu mostruoznost.

Zanimljivo je da se u naYim knji[evnostima vampir ljubavnik pojavljuje re@e nego u evropskim knji[evnostima. U Kosti6evoj sladunjavo orijentalnoj pri8i "Maharad[a", u kojoj se iz balkanskih okvira egzotizam ostvaruje vezivanjem radnje za Indiju, Maharad[a koji prezire ljubav zaljubljuje se u Mejmu i ljube6i je zubima - ubije. I u evropskoj knji[evnosti ima dela u kojima se vampirizam prikazuje u dalekim isto8nim zemljama. U romanu "NiY8i" Vidosava Stevanovi6a pustog Mladena premlate, a nakon njegove smrti pojavljuje se grdna senka na rasrksnicama, na ku6nim vratima po8inje neko da lupa i zavija, a cvetojeva8ke [ene pri8aju o 8ivitnim ugrizima na vratovima.

U drugom delu "Aleksandrijskog kvarteta" ("Baltazar") Persvorden pri8a o pesniku Negroponteu koji na karnevalu sre6e idealnu [enu sa prstenom sa [utim dragim kamenom i pomiYlja da je ona mo[da vampir. Karnevalsko vreme raskalaYnosti i slobode se, i u isto8noj i u zapadnoj tradiciji, predstavlja kao ne8isto doba kada su sve sile, pa i sile smrti u punoj snazi. Kao [rtva savrYene ljubavnice, [ene - vampira, pesniku ostaje na vratu ujed nalik tragovima zuba lasice. Ostao mi je samo utisak belih zuba...Sad najzad, pored ljubavi ovog vampira, ose6am da mogu ponovo da [ivim ponovo da ose6am, ponovo da piYem. Pripoveda8 navodi "8uvenu" pesmu Negropontea o usnama koje ispijaju zatrovana voljena tela i o ljubavi koja se hrani smr6u. On izlazi no6u na venecijanske kanale, vra6a se iscrpen. Kada umre, tragove ujeda posipaju talkom da bi telo mogla da vidi njegova sestra. Darel kroz re8i Persvordena opisuje Negropontea kao obo[avaoca @avola i sledbenika Bajrona i Bodlera, ukazuju6i time na knji[evni kontekst vampirskog motiva u ovoj epizodi svog romana.

Makedonski pisac Vlada UroYevi6 u pri8i "ViYnjev liker" ("Lov na jednoroge") prikazuje studenta koji tra[e6i sobu ulazi u tajanstvenu ku6u tri sestre. Kada legne u krevet jedna mu prilazi gola, a zatim nasr6u i druge dve, da bi potom osetio da ga je neko ujeo za vrat. Pripoveda8 koriste6i fantastiku 8udesnog prikazuje studenta koji se ne budi u sobi u kojoj je zano6io, ve6 ispod vedra neba, i utvr@uje da su tri sestre nastradale u zemljotresu istog onog dana kada su objavljene novine po kojima je on naYao njihovu adresu. Motiv vampirizma provu8en tek u jednoj polure8enici daje smisao i celoj pripoveci.

Kazna za prekrYeni zavet. U pripovetkama u kojima se opisuje zavetovanje i smrt jednog od zavetovanih ljubavnika, ili pobratima, brata ili sestre, umrla osoba se javlja u vidu vampira da bi povela u smrt prekrYitelja.

Kombinuju6i razorni erotizam sa poimanjem vampirizma kao kazne za krYenje zaveta, Edgar Alan Po u pri8i "Ligeja" pripoveda o junaku koji nakon smrti prelepe, strastvene i u8ene [ene prekrYi svoju re8 da se ne6e vezivati za drugu, i o[eni se plavookom devojkom koja se i sama razboli i ubrzo umre. Kada nad njenim telom on po8ne da misli na Ligeju, ono kao da o[ivljava zadobijaju6i crvenu boju, ispuYta jecaj i pokre6e se. Junak, kona8no, ispod vela ugleda crnooku Ligeju. U pri8i, me@utim, nema destruktivnosti, pa se mo[e re6i da je motiv vampira kao o[ivljenog mrtvaca samo delimi8no ostvaren. Srpski pandan Ligeji je poema Jovana Suboti6a "Sablja mom8e, cvet-devoj8e" u kojoj je odnos polova obrnut - devojka se zavetuje momku, koji potom umre, da se ne6e udavati, a kada prekrYi svoj zavet mom8e u pono6 dolazi u mrtva8kom ogrta8u i odvodi je. U srpskoj knji[evnosti postoje i pri8e o smrti jednog od zavetovanih pobratima i vampirsko odvla8enje onog drugog sa svadbe u grob (At.Nikoli6, J.Veselinovi6, B.NuYi6).

Ismevanje straha od vampira prati demistifikacija narodnog sujeverja. Ono se na Yaljiv na8in osporava kroz prikazivanje neumerenog i neprikladnog straha junaka ili zloupotrebi tog straha od strane koristoljubivih saplemenika koji izigravaju vampira. Osobenosti kriti8ke etnologije u svakom pojedina8nom tekstu zavise od srazmere humorne i kriti8ke intencije pisca koji upotrebljava element narodnog praznoverja, kao i od slojevitosti psiholoYke motivacije u odnosima me@u akterima knji[evnog dela. U ironi8noj pesmi Joca ("Jeannot") Merime prikazuje debelog Jocu na groblju, u no6i. UplaYen nekakvim, on misli vampirskim glodanjem, on [eli da se zaYtiti i sagne se da uzme zemlju koju bi pojeo, ali tada ga ujede pas. Razvijenije se pripoveda o obesnim dovitljivcima koji se preruYavaju u demona da bi se narugali hvalisavim glupacima i lakovernim straYljivcima (M.GliYi6 "Raspis hvalisavog kapetana"). Matavuljev junak Bukar ("Bakonja fra Brne") koristi strah fratara da bi poharao njihov bogat manastir. Kod GliYi6a i Vr8evi6a, tajni ljubavnik, dok ga ne otkriju, izigrava vampira i neometano u[iva kod mlade udovice jer se seljani plaYe da pri@u njenoj ku6i (V.Vr8evi6 "Seoska osuda na smrt novog vukodlaka", GliYi6 "Bata Mata"). U drami Antona StraYimirova "Vampir" neo8ekivanu no6nu pojavu junaka koji je iY8ezao stare [ene smatraju vampirom, ali se naknadno pokazuje da je on kao hajduk-osvetnik doYao da ubije ljubavnika svoje [ene. Crnjanski u "Seobama" sa humornim elementima pripoveda epizodu o Ananijevom zabadanju kolca u vampirizovanu Dafinu i njegovo straYljivo bekstvo.

Strani pisci nemaju potrebu da prosve6uju balkanske narode, kojima njihova dela nisu ni prvenstveno upu6ena, pa su pobude za njihove demistifikacije manje vanknji[evne, a naglaYenije knji[evne prirode. Brojne su parodije, posebno na ve6 spomenuto Polidorijevo delo. Me@u parodijama na srpske pesme poznata je Zmajeva parodija "emer deka i pelen baka", po motivima zaveta na ve8nu vernost iz Suboti6eve pesme "Sablja mom8e i cvet devoj8e", u kojoj baka sa8eka svog dedu vampira sa glogovim Ytapom Pa se sad viYe ne vampiri.

Iako se krvopijska priroda mo6i lako mo[e vezati za vampira vampirski motiv se relativno retko javlja u pripovedanju o vlasti i njenoj destruktivnoj potrebi da isisava [ivot iz svojih podanika. Sima Milutinovi6 Sarajlija u "Odpevu na prevratni strmoglav" prikazuje Obrenovi6e sa vampirskim svojstvima. "Vampir-voda", jedna od najuspelijih Vinaverovih parodija zasniva se na Yaljivom prezna8enju 8itavog niza narodnih pripovednih oblika koji svojim osmiYljenim krajem govore o ve8itom smenjivanju vladara kao vampira. U Peki6evom romanu gestapoovskom isledniku se pri8injava kao vampir Adam Trpkovi6 [rtva njegove la[ne 8ove8nosti.

Tek nazna8eni primeri koriY6enja motiva balkansko slovenskog vampira u razli8itim knji[evnostima, otvaraju niz knji[evno-istorijskih i poeti8kih pitanja o odnosima kultura prilikom preuzimanja dela tu@e tradicije. Preobra[aji ovog demonoloYkog bi6a svedo8e nam o osobenim promiYljanjima destruktivnih poriva u odnosima me@u ljudima koja su bila odre@ivana kako duhom umetnosti vremena, tako i li8nim odnosom prema tradiciji kao posredniku opYteljudskih sadr[aja.
Motiv Vampira u evropskoj knji[evnosti i knji[evnosti balkanskih Slovena

Za razliku od grotesknih, poluljudskih anti8kih demona ili kanibalskih stvorenja hriY6anskog pakla ili iskuYeni8kih vizija, vampiri su, kao i rumunski Drakula, bi6a ljudskoga lika i porekla. Kao no6ni zastupnici smrti i antisveta oni ugro[avaju i uniYtavaju [ivot. Mada je demon koji ustaje iz groba da bi sisao krv postojao je i u anti8koj knji[evnosti, tek je, pod uticajem brojnih sudsko-medicinskih zapisnika iz ju[ne Ugarske, putopisa Fortisa iz Dalmacije, omet de Fosea iz Bosne, u8enih spisa poput dom Kalmeovih "Dissertationis", u u8enoj Evropi XVIII veka imenom vampira i njegovim svojstvima on vezan za balkansko slovenski prostor. Iako potekao iz naYeg folklora, vampir se kao knji[evni lik najpre pojavljuju u evropskim knji[evnostima u okviru sadisti8ke demonologije predromantizma i romantizma, a tek neYto kasnije u bugarskoj, srpskoj, hrvatskoj knji[evnosti romantizma i realizma. Jedan knji[evni istori8ar tim povodom piYe "morali smo se okrenuti Evropi da bi smo u punoj meri shvatili mogu6nosti koje nam je nudila vlastita baYtina".

Tuma8enja vampirskih pojava su uslovljena razumevanjem njihove destruktivne potrebe i njihovog dvostrukog [ivota. U doba raY8lanjavaju6eg pogleda na svet tragalo se za onim delom vampirskog, nekada ljudskog bi6a, koji vampira nagoni na razaranje i ispijanje krvi. U kvaziracionalisti8kim spisima osamnaestog veka kao izvoriYte vampirskih mo6i su spominjani telo, duYa ili duh (corpus, anima, spiritus). U doba analiti8ke psihologije pretpostavke o poreklu patoloYke motivacije simboli8ki shva6enog vampirizma usmerene su ka nesvesnom i podsvesnom. Prevladavanje sinteze nad na8elom raY8lanjavanja ogleda se u razumevanju vampira kao demonskog otelovljenja jedne od razornih sila koje razdiru raspolu6enog 8oveka. Luj Vaks vampira posmatra u svetlosti dvojstva [rtve i 8udoviYta u jednom bi6u. U socijalno-funkcionalnoj analizi folklornih verovanja u vampire ove demone predstavljaju kao devijantne, od strane kolektiva odba8ene li8nosti. Sa stanoviYta univerzalnog pesimizma vampiri predstavljaju jedan od tipova sveprisutnog zla.

Mogu6nosti piY8evog uobli8avanja svojstava vampira kroz odnos aktera, kao i aktera i naratora u knji[evnom tekstu, nalaze se u velikom rasponu od jednostavnog preuzimanja narodnih verovanja u ovo demonoloYko bi6e do njihovog delimi8nog koriY6enja uz psiholoYki, socioloYki, knji[evno preobra[ena i bogato naslojena zna8enja. Mera u kojoj se u knji[evnom delu poYtuju odlike demona iz folklora odre@uje meru impliciranih ideja koje taj demon i okviru tradicije nosi. Odstupanje od tradicije omogu6ava razvijanje novih ideja koje nisu imanentne folklornom izvoru. Neka svojstva demona se preuzimaju u svakom slu8aju, ali se njegov lik i menja zavisno od intencija autora koji je preuzeo vampirski motiv. Zavisno od odnosa prema vampiru iz verovanja balkanskih Slovena u8eni pisci Evrope uklju8uju u svoje tekstove elemente njima nepoznate, 8ak i egzoti8ne narodne tradicije, proYiruju6i demonoloYki panteon novim bi6em. Na razme@i XVIII i XIX veka svojstva vampira odgovarala su odre@enim potrebama duha gotsko-romanti8arske knji[evnosti, kao knji[evnosti kojom dominiraju straYno i grozno.

Zapadnoevropski pisci poznaju manje elemenata folklornog praznoverja, ali iako im ono nije blisko, ne [ivi u njima, pa ih prema tome ni ne sputava, oni te elemente potpunije slede. Ukoliko vampirski motiv upotrebljavaju na kliYetiziran na8in, njegove mogu6nosti su relativno ograni8ene. Tako se opYtepoznata zaYtita od demona belim lukom sre6e u Darelovom "Baltazaru", a mo6i crkvenih lica koje uniYtavaju vampira u Gotjeovoj pri8i "Zaljubljena pokojnica" ili Merimeovom "Konstantinu Jakubovi8u". Kao primer odstupanja od folklora mo[e se navesti Merimeova balada "Kara Ali" u kojoj povampireni tur8in ostavi Kuran sa magijskim mo6ima 8oveku koji ga je ubio, posle 8ega mu ispija svu krv. Nasuprot kliYeu ili potpunom odstupanju od verovanja balkanskih naroda, doma6i pisac mo[e da u svoj tekst uklju8i manje poznate, poetski plodotvorne delove tradicije, kao bugarski pisac Jordan Radi8kov u pri8i "Cigansko petle" ("Baruten bukvar") u kojoj vampira zaustavljaju daju6i mu da izbroji rupe na jednom situ.

Pisci kojima su narodna verovanja deo li8ne i kolektivne kulture ve6i su zarobljenici vampirske tradicije samo u pri8ama bliskim narodnim umotvorinama, Yto je karakteristi8no posebno za period osvajanja tema. U doma6im knji[evnostima vampirski motiv ostaje tematski izazov i u periodima kada on u stranim knji[evnostima viYe nije u modi. Posebno su zanimljivi primeri slobodnijeg razvoja vampiristi8kih motiva, kao u pri8ama "Vodolej" Radi8kova, "Hazarskom re8niku" Pavi6a, Peki6evom romanu "Kako upokojiti vampira".

Utisak sveukupnosti narodnog [ivota u knji[evim delima se motivom vampirizma nije nu[no uslovljen isrpnoY6u prikazanih verovanja i obi8aja o vampirima. Duh izvornog folklora se u pisanoj knji[evnosti mo[e posti6i i preplitanjem verovanja u vampire sa drugim verovanjima i obi8ajima, koji se npr. odnose na pobratimstvo, kult predaka, postupke zaYtite dece od demonskih sila. Razlika u tretmanu motiva vampirizma proizilazi iz potpunog ili nepotpunog preuzimanja narodne tradicije. Doma6i pisci uklju8uju motiv vampirizma i prilikom pripovedanja o smrti, kao npr.Crnjanski koji opisuje kako mrtvoj majci arnojevi6a neko metalnim iglama ho6e da probode srce. U delima stranih pisaca, nema te svepro[imaju6e podloge, pa se lokalni duh pojavljuje ili kao egzoti8na atmosfera, kao u delu grofice Rozenberg, Nodjea,ili kao prikrivaju6i element neautenti8nosti mistifikovanog folklora. U mistifikacijama folklora balkanskih Slovena prisustvo vampira je 8ak i potvr@ivalo navodnu autenti8nost dela. Oslanjaju6i se na putopise i nau8ne spise o okultnim pojavama Merime u "Guslama" piYe analiti8ko "etnografsku" beleYku "O vampirizmu" i pet tipoloYki veoma raznovrsnih balada. Levaser tako@e mistifikuje praznoverje o vampirima u plagijatu "Dalmacija stara i savremena". Me@utim, postoje i dela poput Fevalovog romana "Vampir-grad", koja ne pripadaju rodu mistifikacija, a u kojima se prostor Balkana prikazuje kao carstvo vampira. Tako vampir Geci poYto ispije krv nekoj grofici pevuYi pripev na srpskom jeziku, kojim se vampiri obi8no slu[e. Geografski lociraju6i deo radnje u Dalmaciji, a vampirski grad Selenu u okolini Beograda, pisac imaginativno predstavlja misti8nu atmosferu onostranog sveta. Mitsko uobli8avanje smrtnicima nevidljivog kru[nog prostora sa galerijama od poluprovidnog kamena koji ne ostavlja senke, u opustoYenom polju, sa bledom i hladnom polusvetlosti usred okolne tame zasniva se na imaterijalizaciji urbanog prostora.

Poseduju6i raznovrsne mogu6nosti preobra[avanja vampirskog motiva, umetnici ih predstavljaju kao fantasti8ke, ali i kao alegorizovane likove bi6a opsednutih porivom za uniYtavanjem drugih. Na8in prikazivanja vampirskih likova u pisanoj knji[evnosti uslovljen je piY8evim namerama i postupcima uveravanja ili pokolebavanja u realnost njihovog postojanja. Uobli8enje demonskog bi6a potvr@uje ili osporava racionalno iskustvo, skrivaju6i ili razotkrivaju6i potrebu da se demonsko stanje prika[e kao mogu6e.

Odnos [rtve kao [ivog bi6a, i nasilnika kao o[ivljenog mrtvaca, pokazuje se u svetlosti opsednutosti vladanjem i mo6i. Zbog toga se vampirizam razvija u knji[evnim delima kao unutraYnji sukob greha i savesti, kao dvosmisleni slu8aj kobne vezanosti brata i sestre ili pobratima, kao nerazdvojna vezanost ljubavnika, ili kao bolestan odnos pot8injenog i nadre@enog bi6a.

Razorni makabri8ni erotizam kroz psiholoYko gra@enje fantasti8nog motiva vampira oslanja se na neumerene porive u odnosu ljubavnika 8ija [elja nadvladava kob smrti. U folkloru vampirizam nije izra[en kroz dominantno erotski odnos (osim uslovno, u pri8ama o prevari la[nog vampira koji zastraYivanjem seljana dolazi do nedozvoljene ljubavi). Tek je pisana knji[evnost upustivYi se u razvijanje psihologije kobne ljubavi mogla do6i i do erotskog prezna8enja vampira. Erotska strast je obostrana ukoliko ljubavnik [eli vampirsko bi6e, ili jednostrana ukoliko ljubavnik ili ljubavnica protivno svojoj volji bivaju [rtve vampira. U oba slu8aja strast prekora8uje granicu smrti da bi se neuta[ena vratila objektu svoje opsednutosti.

U Geteovoj "Korintskoj nevesti", zasnovanoj i na Fortisu, hriY6anska devojka, zavetom zaru8ena za paganina, izlazi iz groba da siYe krv dragom, ali potom poru8uje da mora da ide i drugima - jer mladi uvek podle[u njenom besnilu. Geteova balada je joY u svom vremenu ispra6ena brojnim pohvalama i osudama. Mnogi prevodi raYirili su njenu slavu Yirom Evrope. Ona je inspirisala Gotjeovu pesmu "uta mrlja", i novelu "Zaljubljena pokojnica". Mrtvu kurtizanu Klarimondu poljubi mladi sveYtenik, a ona tada [eli da voljenom isisa krv iz srca a potom pre@e na druge mladi6e. Opat opasnu pokojnicu posipa svetom vodicom i ona se pretvara u pepeo i kosti. ena vampir javlja se i u pri8i iz 8etvrte knjige Hofmanove Serapionove bra6e, kao i kod eridana le Fanijea. U pri8i "Berenis" Edgara Alana Poa prelepa devojka koju junak voli se razboli i umre. U trenutku kada on 8ita u biblioteku ulazi prebledeo zastravljen sluga koji pri8a o oskrnavljenom grobu i joY [ivom srcu. Sluga mu skre6e pa[nju gospodaru da mu je ode6a blatnjava i krvava, a iz kutije ispadaju zubi kojima je junak bio opsednut joY dok je Berenis bila [iva. U Poovoj pri8i atmosfera jezovitog doga@aja do krajnosti se poja8ava neobjaYnjivom posetom grobu i samo nazna8enom opsednutoY6u [ene-vampira i njenog dragog. Junak Turgenjeva u poovskoj pri8i "Aveti" u svojim no6nim letovima sa bledom i nestvarnom devojkom kroz prostor i vreme ose6a slabost kao da mu ona pije krv. Miris krvi na njenim usnama budi njegove sumnje da je ona vampir, ali ona nestaje kao privi@enje. Edvin Klep je Kitsove stihove o [rtvama "La Belle dame sans mercy" pro8itao u kontekstu vampirizma lepe dame.

Bodlerova predstava o [eni vampiru u pesmi "Preobra[aji vampira" se ve6 potpuno udaljila od balkansko slovenskog demona. Pesnik prikazuje nezasitost ljubavnice i njenu samo prividnu lepotu i strast kroz pretvaranje pohotne [ene u sme[uranu, gadnu meYinu i kostur.

U Merimeovoj baladi "Vampir", koju je slavni mistifikator navodno zabele[io kao fragment, leY Mle8anina porasle brade i noktiju, koji ne prestaje da krvari, a od koga be[e gavrani zove prevarenu devojku Mariju da poljubi njegove blede i krvave usne. Pisac neuta[enu [elju vampirizovanog zavodnika predstavlja pore@enjem njegovog osmeha sa osmehom usnulog 8oveka koga mu8i grozna ljubav.

MuYki vampir je u romantizmu poprimio odlike amoralnog i pustog 8oveka koji je prezreo svet i ljude. Pri8a "Vampir", koju je doktor Polidori nastavio po Bajronovom po8etku i objavio pod njegovim imenom, govori o lordu Ratvenu, ciniku koji je poginuo u Gr8koj, zaveo sestru prijatelja i udavio je prve bra8ne no6i. Siprijen Berarova francuska prerada Lorda Ratvena, koju je potpisao Nodje, postala je veliki pozoriYni hit i uzor za stvaranje novih dela Skriba i Melvila, Brazjea, Gabriela i Armana, Aleksandra Dime. Na Bajronovog aura ba8ena je kletva da njegova leYina ustane iz groba i pije krv svog plemena. U Maturinovom Melmotu lutalici ukrYtaju se likovi lutaju6eg Jevrejina i bajronovskog vampira.

Pri kraju XIX veka vampiri su, iako manje prisutni u knji[evnosti, zadobili osobine dendija. Delo Abrahama Stokera "Drakula" (1897.god) prihva6eno je kao plodotvoran model za trivijalnu knji[evnost i filmska scenarija. Glavni junak, rumunski grof, istovremeno predstavlja i individualizovanog egzoti8nog junaka i tip junaka koji je mogu6e oponaYati. U Stokerovom romanu se kroz poteru demona razvija sukob puritanskog moralizma i opasnog erotizma grofa koji na kraju biva pora[en.

Demonizovanjem [elje i njenim povezivanjem sa nekim elementom vampirskog motiva i neumrli srodnici ili ljubavnici mogu biti prikazani u stanju obuzetosti vampirskom straY6u. Pri tome nema o[ivljavanja mrtvog tela, kao glavnog elementa vampirizma. Pokolebavanje vere u mogu6nost nemogu6eg prati prevo@enje fantasti8no 8udesnog u neobi8no, neobjaYnjivog u ono Yto se mo[e objasniti snom, privi@enjem, umorom, uzbu@enjem, vizijama posle uzimanja opojnih sredstava, zabludom izazvanom prestankom stanja prividne smrti. Ni akteri, ni [rtve, ni 8itaoci nemaju potvrdu za to da je razorni ljubavnik, ro@ak ili demon bio mrtav, ali je izvesno da se oni ponaYaju poput vampira. itava radnja sa vampirima se premeYta u svet izvan stvarnosti. Tako, npr. u romanu o vampirskoj otmici devojke Kornelije, Feval na kraju dela celu radnju razotkriva kao san En Redklif, slavne autorke gotskih romana. Majstor izmenjivanja 8udesnog i neobi8nog u jezovitom, Edgar Alan Po u "Padu ku6e AYer" pojavu sahranjene [ene koja dolazi u belim krvavim haljinama iz podruma i ruYi se na telo brata kao na leYinu, Yto prati i ruYenje zamka, objaYnjava katalepti8kim stanjem sestre iz koga se ona probudila.

U knji[evnim delima u kojima ne postoji oYtra odeljenost fantastike i klju8a kojim se ona racionalno objaYnjava postoji izra[enije poigravanje izme@u stvarnog i nestvarnog. Likovi kao [rtve ili svedoci destruktivnog ponaYanja demonizovanih ljubavnika mogu u njima naslutiti neka svojstva vampira. U Merimeovoj dramskoj mistifikaciji "Lepa Sofija" vampirski motiv je pripremljen predose6anjem tek udate devojke da 6e uskoro umreti. Ona poziva u pomo6 kada je beg, kao olovni leY na grudima - guYi, grize za vrat i pije joj krv. Ljubavnik obuzet razornim ose6ajem erotizma mo[e sebe do[iveti kao vampira. Mlada devojka Lea Barbe d'Orvijia ("Lea") pred smrt grli Re[inalda koji misli na vampirovo zabadanje zuba u grlo i sisanje plena, dok njena majka na usnama nezasitog ljubavnika vidi krv. Vampirski motiv se u drugim delima Barbe d'Orvijia pokazuje kroz psiholoYki preobra[enu mostruoznost.

Zanimljivo je da se u naYim knji[evnostima vampir ljubavnik pojavljuje re@e nego u evropskim knji[evnostima. U Kosti6evoj sladunjavo orijentalnoj pri8i "Maharad[a", u kojoj se iz balkanskih okvira egzotizam ostvaruje vezivanjem radnje za Indiju, Maharad[a koji prezire ljubav zaljubljuje se u Mejmu i ljube6i je zubima - ubije. I u evropskoj knji[evnosti ima dela u kojima se vampirizam prikazuje u dalekim isto8nim zemljama. U romanu "NiY8i" Vidosava Stevanovi6a pustog Mladena premlate, a nakon njegove smrti pojavljuje se grdna senka na rasrksnicama, na ku6nim vratima po8inje neko da lupa i zavija, a cvetojeva8ke [ene pri8aju o 8ivitnim ugrizima na vratovima.

U drugom delu "Aleksandrijskog kvarteta" ("Baltazar") Persvorden pri8a o pesniku Negroponteu koji na karnevalu sre6e idealnu [enu sa prstenom sa [utim dragim kamenom i pomiYlja da je ona mo[da vampir. Karnevalsko vreme raskalaYnosti i slobode se, i u isto8noj i u zapadnoj tradiciji, predstavlja kao ne8isto doba kada su sve sile, pa i sile smrti u punoj snazi. Kao [rtva savrYene ljubavnice, [ene - vampira, pesniku ostaje na vratu ujed nalik tragovima zuba lasice. Ostao mi je samo utisak belih zuba...Sad najzad, pored ljubavi ovog vampira, ose6am da mogu ponovo da [ivim ponovo da ose6am, ponovo da piYem. Pripoveda8 navodi "8uvenu" pesmu Negropontea o usnama koje ispijaju zatrovana voljena tela i o ljubavi koja se hrani smr6u. On izlazi no6u na venecijanske kanale, vra6a se iscrpen. Kada umre, tragove ujeda posipaju talkom da bi telo mogla da vidi njegova sestra. Darel kroz re8i Persvordena opisuje Negropontea kao obo[avaoca @avola i sledbenika Bajrona i Bodlera, ukazuju6i time na knji[evni kontekst vampirskog motiva u ovoj epizodi svog romana.

Makedonski pisac Vlada UroYevi6 u pri8i "ViYnjev liker" ("Lov na jednoroge") prikazuje studenta koji tra[e6i sobu ulazi u tajanstvenu ku6u tri sestre. Kada legne u krevet jedna mu prilazi gola, a zatim nasr6u i druge dve, da bi potom osetio da ga je neko ujeo za vrat. Pripoveda8 koriste6i fantastiku 8udesnog prikazuje studenta koji se ne budi u sobi u kojoj je zano6io, ve6 ispod vedra neba, i utvr@uje da su tri sestre nastradale u zemljotresu istog onog dana kada su objavljene novine po kojima je on naYao njihovu adresu. Motiv vampirizma provu8en tek u jednoj polure8enici daje smisao i celoj pripoveci.

Kazna za prekrYeni zavet. U pripovetkama u kojima se opisuje zavetovanje i smrt jednog od zavetovanih ljubavnika, ili pobratima, brata ili sestre, umrla osoba se javlja u vidu vampira da bi povela u smrt prekrYitelja.

Kombinuju6i razorni erotizam sa poimanjem vampirizma kao kazne za krYenje zaveta, Edgar Alan Po u pri8i "Ligeja" pripoveda o junaku koji nakon smrti prelepe, strastvene i u8ene [ene prekrYi svoju re8 da se ne6e vezivati za drugu, i o[eni se plavookom devojkom koja se i sama razboli i ubrzo umre. Kada nad njenim telom on po8ne da misli na Ligeju, ono kao da o[ivljava zadobijaju6i crvenu boju, ispuYta jecaj i pokre6e se. Junak, kona8no, ispod vela ugleda crnooku Ligeju. U pri8i, me@utim, nema destruktivnosti, pa se mo[e re6i da je motiv vampira kao o[ivljenog mrtvaca samo delimi8no ostvaren. Srpski pandan Ligeji je poema Jovana Suboti6a "Sablja mom8e, cvet-devoj8e" u kojoj je odnos polova obrnut - devojka se zavetuje momku, koji potom umre, da se ne6e udavati, a kada prekrYi svoj zavet mom8e u pono6 dolazi u mrtva8kom ogrta8u i odvodi je. U srpskoj knji[evnosti postoje i pri8e o smrti jednog od zavetovanih pobratima i vampirsko odvla8enje onog drugog sa svadbe u grob (At.Nikoli6, J.Veselinovi6, B.NuYi6).

Ismevanje straha od vampira prati demistifikacija narodnog sujeverja. Ono se na Yaljiv na8in osporava kroz prikazivanje neumerenog i neprikladnog straha junaka ili zloupotrebi tog straha od strane koristoljubivih saplemenika koji izigravaju vampira. Osobenosti kriti8ke etnologije u svakom pojedina8nom tekstu zavise od srazmere humorne i kriti8ke intencije pisca koji upotrebljava element narodnog praznoverja, kao i od slojevitosti psiholoYke motivacije u odnosima me@u akterima knji[evnog dela. U ironi8noj pesmi Joca ("Jeannot") Merime prikazuje debelog Jocu na groblju, u no6i. UplaYen nekakvim, on misli vampirskim glodanjem, on [eli da se zaYtiti i sagne se da uzme zemlju koju bi pojeo, ali tada ga ujede pas. Razvijenije se pripoveda o obesnim dovitljivcima koji se preruYavaju u demona da bi se narugali hvalisavim glupacima i lakovernim straYljivcima (M.GliYi6 "Raspis hvalisavog kapetana"). Matavuljev junak Bukar ("Bakonja fra Brne") koristi strah fratara da bi poharao njihov bogat manastir. Kod GliYi6a i Vr8evi6a, tajni ljubavnik, dok ga ne otkriju, izigrava vampira i neometano u[iva kod mlade udovice jer se seljani plaYe da pri@u njenoj ku6i (V.Vr8evi6 "Seoska osuda na smrt novog vukodlaka", GliYi6 "Bata Mata"). U drami Antona StraYimirova "Vampir" neo8ekivanu no6nu pojavu junaka koji je iY8ezao stare [ene smatraju vampirom, ali se naknadno pokazuje da je on kao hajduk-osvetnik doYao da ubije ljubavnika svoje [ene. Crnjanski u "Seobama" sa humornim elementima pripoveda epizodu o Ananijevom zabadanju kolca u vampirizovanu Dafinu i njegovo straYljivo bekstvo.

Strani pisci nemaju potrebu da prosve6uju balkanske narode, kojima njihova dela nisu ni prvenstveno upu6ena, pa su pobude za njihove demistifikacije manje vanknji[evne, a naglaYenije knji[evne prirode. Brojne su parodije, posebno na ve6 spomenuto Polidorijevo delo. Me@u parodijama na srpske pesme poznata je Zmajeva parodija "emer deka i pelen baka", po motivima zaveta na ve8nu vernost iz Suboti6eve pesme "Sablja mom8e i cvet devoj8e", u kojoj baka sa8eka svog dedu vampira sa glogovim Ytapom Pa se sad viYe ne vampiri.

Iako se krvopijska priroda mo6i lako mo[e vezati za vampira vampirski motiv se relativno retko javlja u pripovedanju o vlasti i njenoj destruktivnoj potrebi da isisava [ivot iz svojih podanika. Sima Milutinovi6 Sarajlija u "Odpevu na prevratni strmoglav" prikazuje Obrenovi6e sa vampirskim svojstvima. "Vampir-voda", jedna od najuspelijih Vinaverovih parodija zasniva se na Yaljivom prezna8enju 8itavog niza narodnih pripovednih oblika koji svojim osmiYljenim krajem govore o ve8itom smenjivanju vladara kao vampira. U Peki6evom romanu gestapoovskom isledniku se pri8injava kao vampir Adam Trpkovi6 [rtva njegove la[ne 8ove8nosti.

Tek nazna8eni primeri koriY6enja motiva balkansko slovenskog vampira u razli8itim knji[evnostima, otvaraju niz knji[evno-istorijskih i poeti8kih pitanja o odnosima kultura prilikom preuzimanja dela tu@e tradicije. Preobra[aji ovog demonoloYkog bi6a svedo8e nam o osobenim promiYljanjima destruktivnih poriva u odnosima me@u ljudima koja su bila odre@ivana kako duhom umetnosti vremena, tako i li8nim odnosom prema tradiciji kao posredniku opYteljudskih sadr[aja.

- 18:55 - jebi mi sve po spisku (1) - ">troši boju u printeru ku ga imaš - #

ponedjeljak, 21.01.2008.

EVO JEDNE KO ZNA ZNA KO NEZNA NEMA VEZE

Buongiorno buongiorno io sono francesco
Io ero un bambino che rideva sempre
Ma un giorno la maestra dice oggi c’č il tema
Oggi fate il tema, il tema sul papa
Io penso č uno scherzo, sorrido e mi alzo
Le vado li vicino, ero contento
Le dico non ricordo mio padre, č morto presto
Avevo solo tre anni, non ricordo, non ricordo
Le sai cosa mi dice, neanche mi guardava
Beveva il cappuccino, non so con chi parlava
Dice „qualche cosa qualcosa ti avran detto
Ora vai a posto e lo fai come tutti gli altri“
.... putana putana la maestra
..... putana putana la maestra
Io sono andato al posto, ricordo il foglio bianco
Bianco come un vuoto per vent’anni nel cervello
E poi ho pianto, non so per quanto ho pianto

Brilla brilla la scintilla brilla in fondo al mare
Venite bambini, venite bambine e non lasciatela annegare
Prendetele la mano e portatela via lontano
E datele I baci e datele carezze e datele tutte le energie
Cadono le stelle, č buio e non ci vedo, e la primavera
č come l’inverno, il tempo non esiste neanche l’acqua del mare
E l’aria io non riesco a respirare

E a dodici anni ero quasi morto
Ero in ospedale, non mangiavo piů niente
Poi pulivo I bagni, I vetri e I pavimenti
Per sei, sette anni, seicento metri quadri

E il mio capo, il mio capo mi ha salvato
Li ci sono I giochi, se vuoi puoi giocare, il padre č solo un uomo
E gli uomini son tanti, scegli il migliore, seguilo e impara
Buongiorno buongiorno io sono francesco
Questa mattina mi sono svegliato presto
In fondo in quel vuoto io ho inventato un mondo
Sorrido, prendo un foglio scrivo „viva francesco“

Brilla brilla la scintilla in fondo al mare
Venite bambini, venite bambine e non lasciatela annegare
Prendetele la mano e portatela via lontano
E datele I baci e datele carezze e datele tutte le energie
Venite bambini venite bambine
E ditele che il mondo puo essere diverso
Tutto puo cambiare, la vita puo cambiare
E puo diventare come la vorrai inventare
Ditele che il sole nascerŕ anche d’inverno
Che la notte non esiste, guarda la luna
Ditele che la notte č una bugia
Che il sole c’č anche c’č anche la sera.

- 23:28 - jebi mi sve po spisku (4) - ">troši boju u printeru ku ga imaš - #

Tek sad dok ležim na podu,
Bez imalo truda mislim na nju
Topi se moj strah u čaši
Nestaje u prvom gutljaju.
I tek sad dok slažem krevet za dvoje
Pitam se kome li je ostavljam
Znam li je tako dugo,
Tako dugo da se ne sjećam od kad!

Kad ostane tišina kao odgovor,
Kad ne znam pričam li sam sa sobom
Il' pričam sa njom!
Kad ostane tišina kao odgovor,
Ja imam još jedan razlog...

I tek sad dok ulicama gazim lica sam
Nije važno kamo putujem.
Tek sad dok ritam bubnja sporo tuče
Vidim kako je bez nje!
Čitav svijet sad je hladna gorka crna kava
Ne osjećam se najbolje!
Jer čitav svijet kao divlja rijeka već me nosi
Sve dalje od nje!

Kad ostane tišina kao odgovor,
Kad ne znam pričam li sam sa sobom
Il' pričam sa njom!
Kad ostane tišina kao odgovor,
Ja imam baš dobar razlog za alkohol!

Kad ostane tišina kao odgovor,
Kad ne znam pričam li sam sa sobom
Il' pričam sa njom!
Kad ostane tišina kao odgovor,
Ja imam još jedan razlog za alkohol!

Za alkohol
Za alkohol
Za alkohol
I rock and roll!